به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی دانشگاه علوم پزشکی گیلان (گیل‌وب‌دا)؛ پت اسکن یا توموگرافی انتشار پوزیترون (Positron Emission Tomography) یک روش تصویربرداری پزشکی هسته‌ای است که به پزشکان اجازه می‌دهد تا فعالیت‌های بدن را در سطح سلولی مشاهده کنند. این روش، برخلاف روش‌های تصویربرداری مانند رادیوگرافی، سی‌تی‌اسکن وام آر آی که ساختارهای آناتومیکی بدن را نشان می‌دهند، فعالیت‌های متابولیکی و فیزیولوژیکی را به تصویر می‌کشد.

در پت اسکن، به بیمار یک ماده رادیواکتیو تزریق می‌شود که به اندام یا بافت مورد نظر متصل می‌شود. این ماده رادیواکتیو، پوزیترون‌هایی منتشر می‌کند که با الکترون‌های بدن برخورد کرده و پرتوهای گامایی تولید می‌کنند. این پرتوها توسط دستگاه پت اسکن تشخیص داده شده و به تصاویر سه‌بعدی تبدیل می‌شوند.

حال اما قرار است این دستگاه به‌روز و دقیق تشخیصی در مرکز آموزشی و درمانی رشت نصب شود تا مانع از انتقال بیماران به پایتخت و سایر استان‌های کشور شود. دستگاهی که بیش از هزار میلیارد ریال هزینه خرید و راه‌اندازی داشته و به زودی در اختیار مردم گیلان قرار خواهد گرفت.

از ویژگی‌های دستگاه پت اسکن می‌توان به ارائه اطلاعاتی مهم همچون فعالیت سلولی، جریان خون و متابولیسم است. از این دستگاه جهت تشخیص، تعیین مرحله و ارزیابی پاسخ به درمان سرطان، ارزیابی عملکرد قلب، تشخیص بیماری‌های عروق کرونر و ارزیابی آسیب‌های قلبی، تشخیص بیماری‌های مغزی مانند آلزایمر و پارکینسون، تشخیص عفونت‌ها در بدن استفاده می‌شود.

این دستگاه تشخیصی دارای مزایایی همچون دقت بالا، غیرتهاجمی بودن (بدون درد) و سرعت بالا و در دسترس بودن نتایج است.

راه‌اندازی دستگاه پت اسکن اما نیازمند ایجاد زیرساخت‌های بسیار دقیق، پرهزینه و البته حساسی است. جهت ایجاد زیرساخت‌های نصب این دستگاه، باید ۵ مرحله اولیه محل استقرار دستگاه، سیستم‌های تهویه، سیستم‌های محافظتی، تجهیزات جانبی و همچنین تأمین آب و برق را در نظر گرفت.

محل استقرار دستگاه: محل استقرار دستگاه شامل ۳ بخش اتاق پت اسکن، اتاق کنترل و اتاق انتظار بیمار است. اتاق پت اسکن باید فضای لازم جهت قرارگیری دستگاه پت اسکن و تخت بیمار را داشته و مهم‌ترین بخش آن رعایت دقیق ایمنی تشعشعات، عایق‌بندی اتاق است. همچنین اتاق کنترلی مجزا برای اپراتور دستگاه مورد نیاز است و فارغ از آن فضایی نیز به‌عنوان اتاق انتظار بیماران قبل و بعد از انجام اسکن نیاز است تا ایجاد شود.

سیستم‌های تهویه: در خصوص سیستم‌های تهویه محل نصب دستگاه نیاز دقت فراوان و رعایت اصول استاندارد است. بر همین اساس می‌بایست سیستم تهویه به‌گونه‌ای طراحی شود که هوای آلوده به مواد رادیواکتیو را به طور کامل از اتاق پت اسکن خارج کرده و هوای تازه را جایگزین کند، همچنین برای تصفیه هوا و حذف ذرات رادیواکتیو، استفاده از فیلترهای HEPA ضروری است.

سیستم‌های محافظتی: یکی از مهم‌ترین بخش‌های ایجاد زیرساخت‌های نصب دستگاه که بارها مورد بررسی دقیق قرار می‌گیرد، سیستم‌های محافظتی است، به این‌گونه که جهت محافظت از کارکنان و سایر افراد در برابر تشعشعات، استفاده از سپرهای سربی در اطراف دستگاه و دیوارهای اتاق پت اسکن ضروری بوده و سیستم‌های هشدار برای اطلاع‌رسانی در صورت بروز هرگونه مشکل یا نشت مواد رادیواکتیو می‌بایست در این محل نصب شوند.

تجهیزات جانبی: از دیگر الزامات ایجاد زیرساخت‌های نصب دستگاه پت اسکن تهیه تجهیزات جانبی شامل تخت مخصوص انجام اسکن، سیستم سخت‌افزار و نرم‌افزار مناسب رایانه‌ای جهت کنترل دستگاه، پردازش تصاویر و ذخیره‌سازی داده‌ها و همچنین ژنراتور جهت تولید مواد رادیواکتیو مورد استفاده در پت اسکن، نیاز است.

تأمین برق و آب: دستگاه پت اسکن به برق پایدار و با کیفیت و به جهت خنک‌کاری دستگاه و برخی از تجهیزات جانبی، به تأمین آب نیازمند است.

دستگاه پت اسکن اما فارغ از این مباحث نیازمند زیرساخت‌های بتنی است. موضوعی که دارای اهمیت بسیار زیادی است.

بتن به‌عنوان یک ماده با چگالی بالا، نقش مهمی در جذب و کاهش تشعشعات ناشی از مواد رادیواکتیو مورد استفاده در پت اسکن ایفا می‌کند. با ایجاد سپرهای بتنی مناسب، می‌توان محیطی ایمن برای بیماران، کارکنان و سایر افراد حاضر در محیط پت اسکن فراهم کرد. بتن به‌عنوان یک ماده ساختمانی بادوام، پایداری و مقاومت بالا، می‌تواند بارهای وارده بر دستگاه پت اسکن را تحمل کرده و عمر مفید آن را افزایش دهد. بتن می‌تواند به‌عنوان یک سپر در برابر تداخلات الکترومغناطیسی عمل کرده و کیفیت تصاویر پت اسکن را بهبود بخشد.

از سوی دیگر ابعاد فنی زیر ساخت بتنی نیز دارای اهمیت بسیار زیادی است، ضخامت دیوارها، کف و سقف اتاق پت اسکن باید بر اساس نوع دستگاه، میزان فعالیت رادیواکتیو و استانداردهای ایمنی تعیین شود. استفاده از بتن‌های با چگالی بالا و حاوی مواد افزودنی خاص، مانند سرب، می‌تواند به افزایش توانایی جذب تشعشع کمک کند. آرماتوربندی مناسب برای تحمل بارهای وارده و ایجاد یکپارچگی ساختاری ضروری است. برای جلوگیری از ترک‌خوردگی بتن در اثر تغییرات دمایی و رطوبت، باید درزهای انبساط مناسب در نظر گرفته شود. سیستم‌های تهویه قوی برای کاهش غلظت مواد رادیواکتیو در هوا و ایجاد محیطی سالم ضروری هستند.

همچنین ابعاد ایمنی زیرساخت بتنی نیز مورد توجه است، به‌نحوی‌که تمامی مراحل طراحی، اجرا و بهره‌برداری از زیرساخت بتنی باید مطابق با استانداردهای ایمنی هسته‌ای و ساختمانی انجام شود. کیفیت بتن باید به طور مداوم مورد نظارت قرار گیرد تا از مقاومت و دوام آن اطمینان حاصل شود. پس از اتمام ساخت، آزمایش‌های رادیولوژیکی باید برای بررسی میزان جذب تشعشع و اطمینان از ایمنی محیط انجام شود.

در مبحث نیروی انسانی نیز کارکنان بخش پت اسکن باید آموزش‌های لازم در زمینه ایمنی رادیولوژیکی را ببینند. همچنین این بخش نیازمند نیروی انسانی متخصص شامل فیزیک‌دان پزشکی به‌منظور نظارت بر عملکرد دستگاه، کالیبراسیون و تضمین کیفیت تصاویر، تکنسین پزشکی هسته‌ای جهت تفسیر تصاویر و ارائه تشخیص و پزشک هسته‌ای برای تفسیر تصاویر و ارائه تشخیص، است. همچنین استفاده از مواد رادیواکتیو در پت اسکن نیاز به رعایت دقیق مقررات ایمنی دارد.

موانع موجود در مسیر راه‌اندازی و بهره‌برداری دستگاه پت اسکن که باید به‌صورت قانونی انجام شود، اما شامل بخشی از مجوزهای قانونی شامل مجوز ساخت‌وساز، اخذ مجوز فعالیت از سازمان انرژی اتمی و همچنین رعایت استانداردهای ایمنی و بهداشتی است. در این میان هزینه بالای خرید، ایجاد بخش پت اسکن و همچنین نصب و راه‌اندازی، هزینه بالای تعمیرات و نگهداری از مشکلات موجود در این مسیر است.

در مجموع باید گفت که تعبیه یک دستگاه پت اسکن، یک پروژه پیچیده و تخصصی است که نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و سرمایه‌گذاری قابل‌توجه است و دانشگاه علوم پزشکی گیلان در تلاش است تا اقدامات لازم را به جهت خرید نهایی، ایجاد زیرساخت‌های فنی و تجهیزاتی و همچنین نصب و راه‌اندازی اولین دستگاه پت اسکن را در استان گیلان انجام دهد تا گیلان به‌عنوان قطب ارائه خدمت دستگاه پت اسکن در شمال کشور ضمن جلوگیری از خروج بیماران از استان، به بیماران سایر استان‌های هم‌جوار ارائه خدمت نماید که موضوعی سبب توسعه توریسم سلامت در استان گیلان خواهد شد.